کلیسای ایا صوفیه

کلیسای ایا صوفیه یا حاجیا سوفیا یا هاگیا صوفیا (ترکی: Ayasofya یونانی:Ἁγία Σοφία)کلیسای مسیحیت شرق بود که ساختمان فعلی آن در دوره امپراتوری بیزانس به سال ۵۳۲ میلادی بنا به دستور امپراتور ژوستینین اول ساخته شد.در این مطلب شما با پیشینه و معماری این بنای تاریخی آشنا خواهید شد.

تاریخچه کلیسای ایا صوفیه

کلیسای اول

در محل کنونی کلیسای ایا صوفیه یا مسجد ایا صوفیه ابتدا کلیسایی وجود داشت که اکنون اثری از آن به جای نمانده‌ است. در آن زمانها معمولاً محل احداث اماکن مقدس با توجه به وجود معبد مقدس در زمانهای گذشته انتخاب می‌شد. ساخت کلیسای اول که به نام کلیسای بزرگ شناخته می‌شد در زمان امپراطوری کنستانتین دوم و به روایتی کنستانتین کبیر، در کنار محلی که قصر شاهنشاهی در یک طرف و در طرف دیگرش کلیسای کوچکی به نام حاجی آیرین قرار داشت، شروع شد.

کلیسای ایا صوفیه کلیسای کوچک در طول مدت احداث کلیسای بزرگ محل عبادت مسیحیان بود تا این که ساختمان کلیسای بزرگ اتمام یافته و مورد بهره‌برداری قرار گرفت.شما میتوانید با انتخاب تور استانبول و سپس سفر به این شهر از جاذبه های تماشایی این مکان دیدن کنید.

کلیسای دوم

پس از وقوع تضادی عمیق ‌ما بین ملکه آلیا اوداکسیا (Aleia Eudoxia) همسر آرکادیوس و اسقف قسطنطنیه ، جان کریسوستر (Jan Chrysostor)، اسقف در ۲۰ جون ۴۰۴ به تبعید محکوم شد. این امر باعث وقوع شورشی بزرگ گردید که در طول آن کلیسای اول تقریباً کاملاً سوزانده شد. تئودئوس دوم سپس دستور ساخت کلیسای دوم را داد. این کلیسا در ۱۰ اکتبر ۴۱۵ میلادی افتتاح گردید. معمار Basilico Rufinos با سقف چوبی این بنا را احداث نمود.در اول ژانویه ۵۳۲ بار دیگر شورشی بزرگ در استانبول بین ساکنان شهر شروع شد.

این شورش به دلیل وسعت و مدت آن باعث خسارات جبران ناپذیری به مردم، شهر و زیربنای حکومت گردید. در طول مدت این شورش افسران حکومت بسیاری از شورشیان را جمع‌آوری نموده و به زندان منتقل نمودند.برخی از سنگ‌های مرمر کلیسای دوم در طول مدت آتش‌سوزی و خرابی کلیسا از بین نرفته و هنوز هم موجود می‌باشند و از ان جمله مجسمه دوازده بره نماد دوازده حواری اکنون در حیاط موزه کلیسای ایا صوفیه به نمایش گذارده شده‌اند. خاکبرداری جهت کشف آثار دیگر باقی‌مانده از کلیسای دوم به خاطر صدمات احتمالی به ساختمان کنونی بعد از ۱۹۳۵ دیگر انجام نگردید.

کلیسای سوم (ساختمان فعلی کلیسای ایا صوفیه )

در ۲۳ فوریه سال ۵۳۲ میلادی، تنها چند روز پس از نابودی کلیسای دوم، ژوستینین یکم تصمیم به ساخت کلیسای سوم که بزرگتر و با عظمت تر بود گرفت. ژوستینین یکم، فیزیکدان معروف ایسیدور میلتوس (Isidore of Miletus) و ریاضیدان معروف آن زمان آنتمیوس ترالس را برای نقشه‌کشی و رهبری بنای کلیسای سوم انتخاب نمود. اگرچه آنتمیوس در سال اول ساخت درگذشت.با انتخاب تور استانبول میتوانید شرایط بازدید از این مکان را فراهم کنید.

برای ساخت کلیسای ایا صوفیه یا کلیسای سوم، ژوستینین دستور وارد نمودن تمامی مواد و بهترین آنها از سراسر امپراتوری را داد. این شامل ستون‌های Hellenistic از معبد Artemis، سنگ‌های بسیار بزرگ از مناطق دورافتاده، سنگ آذرین (Porplyry) از مصر، مرمرهای سبز از Thessaly، سنگ‌های سیاه از منطقه بسفر و سنگ‌های زرد از سوریه می‌باشد. برای ساخت کلیسای سوم بیش از ۱۰۰۰۰ نفر در طول ساخت کار می‌کردند. حتی از همان ابتدا هم، دانشمندان این را بعنوان بزرگترین پروژه مهندسی زمان خود که نشان دهنده خلاقیت و توانائیهای بسیار بالای متخصصین و معمارانی آن دوره بود تشخیص دادند. به نظر می‌رسد معماران جهت پوشش دادن فضای بسیار بزرگ روی ساختمان از تئوری هرون اسکندرانی برای ساختن گنبد استفاده نموده باشند.

فرمانروا به همراه اسقف اوتی چیوس (Eutychius) در ۲۷ دسامبر ۵۳۷ کلیسا را در مراسمی با شکوه افتتاح نمودند. لازم است ذکر شود که بخش عظیمی از موزائیک کاری داخل کلیسا نیز در زمان حکومت امپراتور ژوستین دوم انجام گردید که بین سال‌های ۵۷۸ – ۵۶۵ میلادی بود.

خصارت وارد شده به کلیسای ایا صوفیه در آن زمان

زلزله‌های مهلکی در ماه اوت ۵۵۳ و دیگری در دسامبر ۵۵۷ باعث بروز ترکهای بزرگی در سقف گنبد اصلی و نیمه گنبد بخش شرقی کلیسای ایا صوفیه گردیده و بالاخره گنبد اصلی در زمین لرزه ۷ می ۵۵۸ کاملاً فرو ریخت که ریزش آن همچنین باعث نابودی محراب گردید. امپراتور فوراً دستور بازسازی مجدد گنبد و بقیه خرابی‌ها را داد و این امر را به خواهرزاده جوان معمار اول به نام Isodorus داد.

مسجد ایا صوفیا

فوراً پس از تصرف استانبول توسط ترکان عثمانی در سال ۱۴۵۳، کلیسای ایا صوفیا، به مسجد ایا صوفیا تبدیل گردید. محمد فاتح در همان روز فتح استانبول فرمان تبدیل کلیسای ایا صوفیا به مسجد را صادر کرد و سه روز پس از فتح استانبول، ضمن برپا داشتن مراسم نماز جمعه در ایا صوفیا به امامت آق شمس الدین، خطبه به نام پادشاه فاتح عثمانی خوانده شد. این اتفاق در سال ۸۷۵ هجری (۱۴۵۳ میلادی) رخ داد.این مکان جزو اماکن توریستی و تاریخی ترکیه است که بهترین مسیر برای دسترسی به آن انتخاب تور استانبول است.

در قرن ۱۶، سلیمان یکم (۱۵۶۶ – ۱۵۲۰) دو شمعدان بسیار بزرگ از فتح مجارستان به ایا صوفیا آورد. آنها را در دو طرف محراب جایگذاری کردند. در طول سلطنت سلیم دوم بین سال‌های ۱۵۶۶ و ۱۵۷۷ جهت استحکام بخشیدن به مسجد، سازه‌ای در خارج ساختمان مسجد توسط معمار بزرگ عثمانی به نام معمار سنان ساخته شد. وی از دیدگاه تاریخی اولین معماری بود که طراحی‌هایش با توجه به زمین لرزه انجام می‌گردید. در کنار ضد زلزله نمودن ساختمان، سنان همچنین ۲ مناره دیگر در سمت غربی ساختمان و مقبره سلیم دوم را در سمت جنوب شرقی مسجد در سال ۱۵۷۷ ایجاد نمود. در سال ۱۶۰۰ آرامگاه مراد سوم و محمد سوم در کنار مقبره سلیم دوم ایجاد گردید.

باگذشت زمان… در سال ۱۹۳۵ نخستین رئیس جمهور ترکیه و پدر جمهوری ترکیه مصطفی آتاترک، این بنا را به موزه تبدیل نمود. فرشها برداشته شدند، گچ روی موزائیک‌ها با زحمت بسیار زیاد توسط متخصصین کنده شد و برای اولین بار در چندین قرن کف مرمر ساختمان با جلوه خاص خود نمایان گردید. فرایند آشکار سازی موزائیک‌ها پیشتر در سال ۱۹۳۱ به مدیریت توماس ویتمور شروع شده بود. موزه در ۱ فوریه ۱۹۳۵ باز شد.

معماری ساختمان مسجد ایا صوفیا

مسجد ایا صوفیه یکی از بارزترین و زیباترین نمونه‌های باقی‌مانده معماری دوره بیزانس است. یکی از با ارزشترین هنرهای موجود در این بنا تزئینات داخلی با موزائیک و ستون‌های مرمر آن است. این معبد با چنان شکوه و زیبائی ای دکور شده بود که جاستینیان‌ها (Justinian) اعلام کردند: «سولومان، ما با ساخت این بنا از شما جلو افتادیم». جاستینیان خودش ساخت این کلیسای جامع را دقیقاً دنبال نمود و زیر نظر داشت. این بنا بزرگترین کلیسای زمان خود بوده و این امر برای ۱۰۰۰ سال واقعیت داشت تا این که کلیسای جامع در سیویل (Seville) اسپانیا ساخته شد.

اثرات ساخت چنین بنای باشکوهی چه از دیدگاه معماری و همچنین علم العبادات در تمامی فرهنگها من‌جمله ارتودکس شرقی، کاتولیک‌های رومی و بالاخره بر دنیای اسلامی غیرقابل انکار است. بلندترین ستون‌ها بین ۱۹ تا ۲۰ متر ارتفاع و حداقل ۵/۱ متر قطر دارند، از سنگ گرانیت ساخته شده و بزرگترین آنها وزنی در حدود ۷۰ تن دارد. به دستور جاستینان ۸ ستون ساخته شده در کورنیت یونان (Cornit) که در بعلبک لبنان (Baalbek) قرار داشتند، برداشته شده و جهت استفاده در ایا صوفیا به محل احداث منتقل شدند.

گنبد بر روی طاسچه‌های قرار گرفته تا ۴ بخش مقعر (واگرا) مستطیلی که مشکل قرار گرفتن پایه مدور گنبد بر روی یک پایه مستطیلی را حل می‌نماید. وزن عظیم گنبد ایا صوفیا از طاقچه‌ها عبور کرده و به ۴ موج شکن تا ستون در گوشه‌های سالن منتقل می‌شوند. بر روی ۴ قوس عظیم شناور گردیده‌است. این قوسها در زمان عثمانیان (Ottoman) زیر نظر معمار سنان با استفاده از تعدادی آرماتور مستحکم گردیده بودند. در انتهای بخش غربی (ورودی) و شرقی (محل عبادت) فضاهای موجود در قوسها دارای نیمه گنبدهایی می‌باشند.شما میتوانید با انتخاب تور استانبول از معماری زیبایی این بنای تاریخی بازدید به عمل بیاورید.

سطوح داخلی مسجد ایا صوفیه

تمام سطوح داخلی ساختمان با استفاده از سنگ مرمر چند رنگ، سبز و سفید یا سنگ آذرین بنفش و موزائیک‌های طلائی پوشیده شده‌اند. ستون‌های بزرگ نیز همین نوع روکش را داشته و در نتیجه براق به نظر می‌آیند.

بخش‌ها مختلف مسجد ایا صوفیه

گنبد مسجد ایا صوفیه

عظمت و زیبائی گنبد کلیسای ایا صوفیه و ظرافتی که معماران اولیه در ساخت آن به خرج داده‌اند در طول قرنها همواره موضوع بحث و تحسین تاریخدانان، معماران و مهندسین بوده‌است. گنبد کلیسای ایا صوفیه بر روی چهار طاسچه قرار گرفته‌است. در ساختمان طاسچه‌ای گنبد بر روی گنبد دومی قرار می‌گیرد که در واقع بزرگتر از آن است و بخش بالایی به اضافه چهار جزء گرداگرد لبه گنبد از آن حذف شده‌اند؛ و این چهار جزء اخیر به شکل چهار قوس یا طاقی درآمده‌اند که سطوح شان به هم می‌پیوندند و تشکیل یک مربع می‌دهند.

نکته قابل توجه در مورد گنبد اولیه قرار دادن ۴۰ پنجره در دور پایه گنبد توسط معماران بود. ایا صوفیا به دلیل انعکاس نور به تمامی محیط داخلی آن از طریق این پنجره‌ها که باعث می‌شود که به نظر می‌رسد که گنبد یک کیفیت عرفانی دارد. شباهت گنبد مثل چتری است که سقفش توسط باریکه هائی از بالا به طرف پائین شناور می‌شود. این باریکه‌ها انتقال وزن سنگین گنبد را بصورت شناور بین پنجره‌ها، پایین به سوی طاسچه‌ها و بالاخره به روی فونداسیون امکان‌پذیر می‌سازد.

آنچه بازدیدکنندگان تور استانبول و بازدیدکنندگان نسل بعد را شگفت زده می‌کرد نور درونی آن و تأثیرش بر روحیه آنها بود. انعکاس نور این احساس را به دست می‌دهد که این گنبد توسط زنجیر طلائی از آسمان آویخته شده‌است. بنحوی که پاولوس در این باره گفته‌است: «روی طاق بندی با چندین مربع طلای پوشانده شده‌است، و از همین جاست که امواج نور به درون می‌تابند و چشمهای تماشاگران را چنان خیره می‌کنند که به ندرت جرأت می‌کنند سرشان را بالا بگیرند و به منبع نور نگاه کنند».

کوزه مرمر مسجد ایا صوفیه

کوزه مرمر موجود در کلیسای ایا صوفیه در زمان سلطنت مراد سوم از یونان باستان به آنجا آورده شد. این کوزه از تنها یک قطعه عظیم سنگ مرمر ساخته شده‌است.

ایوان غربی مسجد ایا صوفیه

دروازه سلطنتی ورودی اصلی بین حیاط خارجی و سالن داخلی کلیسا بود. این ورودی منحصراً جهت شرفیابی سلطان در نظر گرفته شده بود. تزیینات موزاییک بایزنتاین در بالای مدخل شامل سمبلی از عیسی مسیح و لئوششم (Leo VI) است. سربالایی موجود که از شمال ورودی شروع می‌شود سالن ستایش را به گالری بالا متصل می‌سازد.

سرسرای بالا مسجد ایا صوفیه

سرسرای بالا که بصورت نعل اسب طراحی گردیده سالن کلیسا و محراب را در برمیگیرد. تزیینات موزاییک موجود کنونی در سرسرای بالا بسیار زیبا نگهداری گردیده‌است. سرسرای بالا سنتاً جهت ملکه و همراهانش در نظر گرفته شده بود. بهترین موزاییک‌های حفظ شده در بخش جنوبی گالری قرار دارند.

لژ مخصوص ملکه مسجد ایا صوفیه

لژ مخصوص ملکه در مرکز سرسرای بالای ایا صوفیا قرار دارد. از این مکان ملکه‌های زیبا و دیگر زنان همراهشان می‌توانستند مراسم در حال برگزاری در پائین را تماشا نمایند. یک سنگ گود سبز رنگ محل قرار گرفتن صندلی سلطنتی برای ملکه‌است.

دَر مرمر مسجد ایا صوفیه

دَر مرمر درون کلیسای ایا صوفیه در بخش جنوبی گالری قرار دارد. شرکت کنندگان در شورای کلیسا و دیگر مجالس مباحثه که در آن محل انجام می‌شد از این دَر تردد می‌کردند.تماشای بخش های مختلف این مکان میتواند جذابیت دو چندانی را به تور استانبول ارائه دهد.

تزئینات مسجد ایا صوفیه

ابتدا در زمان فرمانروائی جاستینیان، تزئینات داخلی ایا صوفیا شامل طراحی با تخته سنگ‌های مرمر روی دیوارها و موزائیک بر روی منحنی‌های هلال طاق بود. البته، ما هنوز می‌توانیم دو فرشته، جبرییل (Gabrial) و میکاییل (Michael) بر روی پشت و بغل سکوی خطابه کلیسا ببینیم. همچنین تعدادی دکور تلویحی (مجازی) مثل مداحی پال (Paul) نیز را می‌توان دید. در برخی نقاط گالری نیز طرحهایی مثل اشکال گلها و پرندگان در قطعات کوچک دقیق مرمر سفید بر روی سطح مرمر سیاه می‌توان دید.

در مراحل بعدی موزائیک‌های تزئینی مجازی به این اضافه گردید که در زمان جنگهای ضد مذهبی نابود شدند (۸۴۳ – ۷۲۶). تزئینات موزائیکی فعلی باقی‌مانده از زمان پس از جنگهای مذهبی است. در طول سالها موزائیک‌های تزئینی، گنجها، عتیقه‌های مذهبی، تصویرهای نقاشی شده مسیح، مریم مقدس و دیگر مقدسین مسیحی در ایا صوفیا کم‌کم اضافه شدند و باعث بوجود آمدن کلکسیون اعجاب آور موجود کنونی شدند.

موزاییک‌های درب ورودی امپراتور

تزیینات موزاییک در ورودی امپراتور بر روی غشای این در که مخصوص ورود و خروج امپراتور بود نصب شده بودند. براساس تحقیقات تاریخی انجام شده بر طرح روی این موزائیک می‌توان آنرا به اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم ارتباط داد. تصویر روی موزاییک این در را می‌توان نقش امپراتور که احتمالاً لئو ششم خردمند با پسرش کنستانتین هفتم بود توجیه کرد که در حال سجده در جلوی عیسی مسیح است که بر روی یک صندلی جواهری نشسته و در حال اهدای عنایت و بخشیدگی است و در دستش کتاب باری را نگهداشته‌است. متن کتاب در دست عیسی مسیح به شرح زیر است:

«آرامش بر شما باد. من نو دنیا هستم». در هر طرف شانه‌های عیسی مسیح یک مدالیون قرار دارد، مدالیون طرف شانه چپ فرشته گابریل (بنیانگذار کلیسا) قرار دارد و در سمت راست مادر عیسی مسیح مریم عذرا جای گرفته‌است. این موزائیک‌ها به صراحت توانائی و کنترل بی حد و حساب عیسی مسیح را بر امپراتورهای بایزنتاین نشان می‌دهد.بخش های موزائیک کاری شده این بنا را میتواند در تور استانبول بازدید کنید.

موزاییک ورودی جنوب غربی

این موزاییک در سه در ورودی جنوب غربی مسجد ایا صوفیه  قرار دادو تاریخ نصب آن به سال ۹۴۴ برمی گردد. برادران فاستی در حین بازسازی‌های خود در سال ۱۸۴۹ آن را کشف نمودند. مادر مری پاکدامن بر روی صندلی سلطنتی ای که پشت ندارد نشسته‌است. پاهایش بر روی پایه‌ای قرار گرفته و با مقدار زیادی سنگ‌های قیمتی تزئین گردیده‌است. فرزندش عیسی مسیح بر روی پاهای مری قرار گرفته و در حال اهداء بخشودگی در حالیست که خطبه‌ای در دست دارد.

درست چپ مری پاکدامن امپراتور کنستانتین با لباس مهمانی ایستاده و در حال اهداء مدل شهر به مری است. نوشته حک شده کنار او می‌گوید: «امپراتور کنستانتین بزرگ از فرشتگان». در سمت راست مری امپراتور ژوستینین یکم در حال اهداء مدل مسجد ایا صوفیه به مری ایستاده‌است. دو مدالیون در دو سمت عقب مری دارای حکاکی ای می‌باشند که معنای «مادر خدا» را دارند.

موزائیک‌های محراب انتهای شرقی کلیس

مری مقدس و کودک این اولین موزائیک بعد از دوران بت‌شکنی بود. این موزائیک در ۲۹ مارس ۸۷۶ توسط ریش سفید قوم بنام فوتیوس (Photius) و میخائیل سوم و باسیلیوس یکم افتتاح گردید. این موزائیک در نقطه‌ای بلند در نیمه گنبد APSC قرار گرفته‌است. مری مقدس بر روی صندلی سلطنتی ای بدون پشتی نشسته‌است و عیسی کوچک را بر روی پاهای خود نگه داشته‌است. پاهای مری بر روی سکوی کوچکی قرار گرفته. صندلی سلطنتی و سکو هر دو بوسیله جواهرات زینت داده شده‌اند.

کارشناسان معتقدند این موزائیک‌ها تعمیر شده از باقی‌مانده موزائیک‌های اولی است که در دوران ضد دینی تخریب گردیده بودند. موزائیک‌ها در جلوی دیوار طلائی اولیه مربوط به قرن ششم قرار داده شده‌اند. تصاویر فرشتگان گابریل و مایکل (Michal) که تا حدود زیادی تخریب شده‌اند، و بر روی سکوی خطابه قرار دارند و مربوط به قرن ۹ می‌باشند.

موزاییک فضای سنگ‌فرش شمالی در مسجد ایا صوفیه 

موزاییک فضای سنگ‌فرش شده شمالی نمایان گر اولیای مقدس متعددی می‌باشد. این موزاییک از آنجا که در جایی بسیار بالا و غیرقابل دسترسی قرار گرفته‌اند توانسته‌اند به خوبی باقی بمانند. آن‌ها نمایشگر مقدسین جان و ایگنا تیوس (Ignatius) هستند. ایگناتیوس در حالی که در یک لباس بلند و گشاد و با تصاویر صلیب ایستاده، انجیل بسیار نفیسی در دست دارد. اسامی مقدسان در اطراف مجسمه به زبان یونانی حک گردیده‌است تا شناخت آن‌ها برای بازدیدکنندگان تور استانبول آسان باشد.

موزاییک‌های متعدد دیگری که در فضاهای سنگ‌فرش شمال کلیسا قرار گرفته‌اند احتمالاً به خاطر وقوع زمین لرزه‌های متعدد در طول قرن‌ها تخریب گردیده‌اند و همچنین به خاطر تخریب عمدی توسط جنگجویان عثمانی رو به نابودی گذاشته‌اند.

ترمیم‌های مسجد ایا صوفیه در قرن بیستم

تعداد کثیری موزائیک‌های تزئینی در طول دهه ۱۹۳۰ توسط گروهی از افراد مؤسسه بیزانس (Byzantine Institute) به رهبری توماس وایت مور (Thomas Whittemore) کشف گردیدند. این گروه تصمیم گرفتند اجازه دهند تصویر تعدادی صلیب همچنان با گچ پوشیده بماند ولی بقیه موزائیک‌های اصلی را تمیز کردند.

ترمیم کلیسای ایا صوفیه به جهت این که این مکان هم کلیسا و هم مسجد بوده‌است باعث بروز مشکلات مشخصی می‌گردد. موزائیک‌های دارای تصاویر پیکرنمای مسیحیت تدریجاً در حال آشکار شدن هستند. اگرچه، جهت انجام این امر، هنرهای اسلامی تاریخی می‌باید از بین بروند، تنها چاره‌ای که ترمیم کنندگان برگزیده‌اند سعی در یافتن تعادل در بین دو فرهنگ است. بخصوص، در رابطه با خوش نویسی‌های اسلامی موجود بر روی گنبد مباحثات بسیار حساسی وجود دارد دال بر اینکه آیا برداشتن پوشش گنبد حاوی این خطبه‌های اسلامی در راستای نشان دادن موزائیک‌های تزئین شده با تصاویر عیسی مسیح، پیشوای روحانی مسیحیان فرزند خدا و ارباب دنیا توجیه پذیر است یا خیر.

منارها مسجد ایا صوفیه

یکی از منارها (در جنوب غربی) ساخته شده در مسجد ایا صوفیه از آجرهای قرمز است. در حالیکه دیگر ۳ منار موجود از سنگ مرمر سفید ساخته شده‌اند. یکی از این ۳ منار مرمری که از ۲ تای دیگر ظریف تر است. توسط بایزید دوم بنا شده‌است و دوتای بزرگتر دیگر در غرب توسط سلیم دوم بنا گردیده و توسط آرشیتکت عثمانی معمار سنان طراحی گردیده‌اند.

چگونه به مسجد ایا صوفیه استانبول برویم؟

برای رفتن به موزه مسجد ایا صوفیه تمام وسایل نقلیه عمومی به راحتی در دسترس است. شبکه اتوبوس، مترو و تراموای استانبول با برپایی چندین ایستگاه در محله سلطان احمد، رفت و آمد گردشگران را به مسجد ایاصوفیه، مسجد سلطان احمد، کاخ و موزه توپکاپی و سایر دیدنی های این منطقه تسهیل کرده اند..فراموش نکنید؛ حتماً باید حداقل یک ساعت پیش از زمان بسته شدن موزه ایاصوفیه، بلیت بخرید.

آدرس مسجد ایا صوفیه استانبول

Sultanahmet area (old town), nearby Topkapi palace

محله سلطان احمد واقع در منطقه اروپایی ، نزدیک کاخ توپکاپی استانبول, ترکیه

ساعت کار مسجد ایا صوفیه استانبول

هر روز به جز روزهای دوشنبه باز میباشد.بهار و تابستان ۹صبح تا ۷ بعد ازظهر -پاییز و زمستان ۹صبح تا ۵ بعد از ظهر.

شما میتوانید با انتخاب تور استانبول سفر لذت بخشی را برای خود و خوانواده یتان فراهم کنید.برای کسب اطلاعات بیشتر درخصوص این سفر با همکاران ما در سورتمه گشت در تماس باشید.

منبع:

wikipedia

aftabtravel